Zespół policystycznych jajników a ciąża

Jajniki to parzyste narządy rozrodcze kobiety, umiejscowione w miednicy, o kształcie przypominającym śliwkę. W prawidłowej budowie jajnika możemy wyróżnić powierzchnię boczną i przyśrodkową oraz dwa końce: jajowodowy i maciczny. Są one przymocowane za pomocą krezki jajnika, w której znajdują się naczynia krwionośne i chłonne.

Pod względem anatomicznym jajnik składa się z części zewnętrznej (zrębu) oraz części wewnętrznej (osłonki białawej). Między komórkami zrębu występuje warstwa komórek śródmiąższowych. W warstwie zewnętrznej u dziewczynek znajdują się mieszki jajnikowe pierwotne, a u dojrzałych kobiet – mieszki jajnikowe pęcherzykowe z dojrzałymi komórkami jajowymi.

Główne zadania zdrowych jajników to:

• Produkcja komórek jajowych (gamet żeńskich)
• Wytwarzanie hormonów płciowych (estrogenu, progesteronu, androgenów i relaksyny)

W przypadku PCOS (zespołu policystycznych jajników) w badaniu USG widoczne są liczne pęcherzyki. Charakterystyczną cechą tej choroby jest obecność pęcherzyków jajnikowych, których rozwój zatrzymał się przed etapem selekcji. Te pęcherzyki antralne odpowiadają za nadmierną produkcję androgenów.

Charakterystyka zespołu policystycznych jajników

PCOS to jedna z najczęstszych chorób endokrynologicznych występujących u kobiet w wieku rozrodczym. Może prowadzić do hiperandrogenizmu oraz zaburzeń miesiączkowania. PCOS wiąże się z problemami z płodnością, poronieniami i brakiem owulacji. Dodatkowo zwiększa ryzyko wystąpienia cukrzycy typu II, zespołu metabolicznego, chorób sercowo-naczyniowych oraz nowotworów endometrium.

Choroba dziedziczy się w sposób autosomalny dominujący, co oznacza, że występuje u około połowy sióstr pacjentek. Może również dotykać kobiety, które w życiu płodowym były narażone na zwiększone działanie męskich hormonów płciowych. Chociaż etiologia PCOS nie jest w pełni poznana, wiąże się bezpośrednio z zaburzeniami wytwarzania steroidów w komórkach osłonek pęcherzyków jajnikowych, co prowadzi do nadprodukcji progesteronu i androgenów.

Objawy kliniczne PCOS

Nasilenie objawów PCOS zależy od stopnia zaawansowania zmian wywołanych wysokimi stężeniami androgenów. Główne objawy kliniczne to:

• Zaburzenia miesiączkowania:
  • Wtórny brak miesiączki
  • Rzadkie miesiączki
  • Pierwotny brak miesiączki (rzadko)
  • Cykle bezowulacyjne
• Objawy hiperandrogenizacji:
  • Hirsutyzm (nadmierne owłosienie)
  • Trądzik
  • Zmiana sylwetki na bardziej męską
  • Przerost łechtaczki
  • Zmiana barwy głosu
  • Łysienie androgenowe
• Problemy z płodnością

Najcięższą postacią PCOS jest hyperthecosis (przerost zrębu jajników), charakteryzujący się nasilonymi objawami wirylizacji, takimi jak nadmierne owłosienie, przerost łechtaczki i warg sromowych, zmiana sylwetki oraz zmiany skórne.

Diagnostyka PCOS

W badaniach diagnostycznych obserwuje się zmiany poziomów różnych hormonów. Badania powinny być wykonane między 3. a 5. dniem cyklu miesiączkowego.

Charakterystyczne dla PCOS jest:

• Stosunek stężeń LH/FSH >2
• Nadmierna odpowiedź LH na gonadoliberynę (GnRH)
• Podwyższone stężenia testosteronu i androstendionu
• Podwyższone stężenia dehydroepiandrosteronu (DHEA)
• Podwyższone stężenie prolaktyny (u około 30% pacjentek)
• Obniżone stężenie globuliny wiążącej hormony płciowe (SHBG)

Zaleca się również wykonanie doustnego testu obciążenia glukozą. W badaniu USG widoczne są powiększone jajniki, zwiększona liczba pęcherzyków oraz przerost komórek wnękowych.

Rozpoznanie PCOS opiera się na kryteriach Rotterdamskich. Diagnozę stawia się, gdy spełnione są 2 z 3 kryteriów:

1. Hiperandrogenizacja i związane z nią objawy kliniczne
2. Brak lub rzadka owulacja
3. Policystyczne jajniki widoczne w USG

PCOS a ciąża

Objawy ciąży przy PCOS

Objawy ciąży u kobiet z PCOS są podobne jak u zdrowych kobiet, jednak mogą być trudniejsze do zauważenia ze względu na wahania hormonalne występujące w chorobie. Brak miesiączki, który jest jednym z pierwszych objawów ciąży, może być mylony z typowymi dla PCOS nieregularnymi cyklami. Później pojawiają się mdłości, bóle piersi i częste oddawanie moczu.

Przebieg ciąży i porodu przy PCOS

Ciąże u pacjentek z PCOS są klasyfikowane jako wysokiego ryzyka i wymagają stałej opieki specjalistycznej. Kobiety z PCOS są narażone na ciąże pozamaciczne, które nie mają szans na powodzenie. Towarzyszące schorzenia, takie jak cukrzyca, insulinooporność, nadciśnienie czy otyłość, dodatkowo komplikują przebieg ciąży.

Podczas porodu może wystąpić stan przedrzucawkowy oraz nadciśnienie, co często wymaga przeprowadzenia cesarskiego cięcia, niejednokrotnie przed terminem.

Możliwości zajścia w ciążę przy PCOS

PCOS często jest diagnozowany, gdy pojawiają się problemy z zajściem w ciążę. Zaburzenia hormonalne występujące w przebiegu choroby utrudniają prokreację.

Jajniki drobnopęcherzykowe a ciąża

Jajniki drobnopęcherzykowe mogą być przyczyną niepowodzeń rozrodczych (poronienia nawet u 70% kobiet z PCOS) oraz wczesnych poronień (85% przypadków). Kobiety z PCOS w wieku 20-25 lat mają większe szanse na zajście w ciążę, jednak prawdopodobieństwo to maleje z wiekiem.

PCOS a ciąża po 30. roku życia

U kobiet z PCOS po 30. roku życia szanse na zajście w ciążę są znacznie niższe. Istnieje również wysokie ryzyko wczesnych poronień, szczególnie u kobiet z otyłością i podwyższonym poziomem LH. Nawet jeśli kobieta zajdzie w ciążę, istnieje duże ryzyko porodu przedwczesnego po 22. tygodniu ciąży.

Insulinooporność, często występująca przy PCOS, zwiększa ryzyko cukrzycy ciążowej, nadciśnienia, stanu przedrzucawkowego i porodu przedwczesnego. Prawdopodobnie wpływa również na nieprawidłową implantację zarodka.

PCOS a ciąża mnoga

Stosowanie środków indukujących owulację u pacjentek z PCOS może prowadzić do hiperstymulacji jajników, co skutkuje dojrzewaniem więcej niż jednego pęcherzyka jajnikowego. W rezultacie prawdopodobieństwo ciąży bliźniaczej jest znacznie wyższe.

Leczenie PCOS

Głównym celem terapii jest zniwelowanie skutków nadmiaru androgenów oraz normalizacja owulacji. Leczenie obejmuje:

1. Zmianę stylu życia:
   • Zdrowa dieta
   • Regularne posiłki
   • Aktywność fizyczna
2. Farmakoterapię:
   • Metformina (szczególnie u kobiet z cukrzycą lub insulinoopornością)
   • Cyklofenian klomifenu (indukcja owulacji)
   • Gonadotropiny (w przypadku nieskuteczności klomifenu)
   • Tabletki antykoncepcyjne (u kobiet nieplanujących ciąży)
3. Leczenie chirurgiczne (w przypadku nieskuteczności farmakoterapii):
   • Resekcja klinowa jajników
   • Laparoskopowa elektrokauteryzacja

Zabieg operacyjny daje nawet 90% szans na powrót regularnych cykli miesiączkowych.

PCOS to złożone schorzenie endokrynologiczno-metaboliczne, które nieleczone może powodować wiele problemów, szczególnie w kontekście starań o dziecko. Ważne jest, aby przy zauważeniu niepokojących objawów skonsultować się ze specjalistą. Warto pamiętać, że PCOS jest dobrze poznaną jednostką chorobową i odpowiednio kontrolowany nie uniemożliwia zajścia w ciążę.